Bloed, zweet en waterlelies

Oorsprong van de waterlelies

In de vijver inde Victoriaserre zijn drie soorten reuzenwaterlelies te bewonderen, elk van een andere soort. De Victoria amazonica komt uit het Amazone gebied en heeft dieprode opstaande bladranden, de Victoria cruziana komt uit de koelere gebieden in Argentinië met iets hogere bladranden, en de Euryale Ferox. De Euryale Ferox is een verwante, maar minder aantrekkelijke soort voor het publiek omdat ze donkere bladeren, kleinere bloemen en kleine stekeltjes op haar bladeren heeft. Deze reuzenwaterlelies die jaarlijks de vijver sieren, kwamen oorspronkelijk vooral voor in de moerassen van Zuid-Amerika, dus hoe zijn deze hier beland?

Hippe siertelers brachten de reuzenwaterlelie naar Europa

Hoe de plant naar België is geraakt en überhaupt ooit tot bloei is gekomen in dit compleet andere klimaat, is het vertellen waard. Chantal Dugardin van de Gentse Plantentuin vertelt met veel enthousiasme over de geschiedenis en het precaire kweekproces van deze reuzenwaterlelies:

“De 19e eeuw was de gouden eeuw van de sierteelt. Het was heel erg hip om tuinbouwkundige of sierteler te zijn en het was een rage om je bezig te houden met het inzamelen, meebrengen en het kweken van allerlei soorten planten van over de hele wereld. De elite en burgerij was heel erg geïnteresseerd in al de mooie bloemen en planten die hierbij werden ontdekt en getoond. Velen van hen lieten serres bouwen als statussymbool, die ze vulden met de meest exotische plantensoorten als tentoonstelling van hun rijkdom. Botanicus zijn, was dan ook een lucratief beroep. Vanaf midden de jaren 1800 trokken plantenjagers van Europa erop uit naar Latijns-Amerika om, vaak met gevaar voor eigen leven, de meest speciale plantensoorten mee te brengen naar het Europese vasteland. In 1837 werd de reuzenwaterlelie naar Groot-Brittanië verscheept, en zo kwam deze mee met een heleboel andere plantensoorten naar de andere kant van de aardbol.

Botanici ondervonden moeilijkheden om de exotische plant hier te laten aarden en deze tot bloei te brengen, aangezien de plant van nature enkel voorkomt in het Amazonegebied en landen zoals Brazilië, Colombia, Guyana en Peru. Het duurde dan ook tot 1849 vooraleer Britse tuiniers erin slaagden om de plant tot bloei te brengen in de Royal Botanic Gardens in Edinburgh. In september 1850 kon de Gentse bloemist en tuinbouwer Louis van Houtte hetzelfde verwezenlijken in België, als eerste op het Europese continent. Van Houtte was eigenaar van een belangrijke kwekerij. Hij gebruikte dan ook zijn geslaagde kweekpoging als propaganda voor zijn eigen bedrijf. In zijn tijdschrift “Flore des serres et des Jardins de l’Europe” maakte hij reclame voor de waterlelies, die hij voorzag van veel uitleg. De prints die bij deze tijdschriften zaten, zijn nog steeds in omloop.”

Bloeiende waterlelies, een heuse taak

Deze prachtige planten kunnen hier ook niet groeien zonder goede zorgen. Hortulana Chantal doet uit de doeken wat er allemaal bij komt kijken om deze plant jaarlijks in bloei te laten komen in de Victoriaserre: “In hun natuurlijke habitat komen de waterlelies enkel voor in lichtstromend of stilstaand water, waarbij ze een constante hoge temperatuur nodig hebben van ongeveer 30 graden Celsius. In het Amazonewoud, dicht bij de evenaar, heeft deze plant altijd een gelijkmatige blootstelling aan uren licht en donker, en ook de verschuiving winter en zomer met kortere en langere dagen, blijft hier uit. Daardoor is de plant onder normale omstandigheden ook doorlevend. Hier in de Belgische tropische serres wordt de plant maar éénjarig gekweekt. Als in de herfst de uren daglicht drastisch afnemen, sterft de waterlelie.

Elk jaar opnieuw is het een race tegen de klok om de plant opnieuw te kweken zodat het publiek in de zomer de planten kan bezichtigen. De tuiniers van de Plantentuin zaaien de zaden in januari. De plant groeit gelukkig enorm snel, maar het is verre van evident dat die zaden ook effectief willen kiemen."

Een eerste cruciaal punt is het vinden van zaden die willen kiemen. Normaal gezien recupereert men jaarlijks de zaden van de vorige plant. Soms kiemen deze niet, omdat men jaren na elkaar zaden oogst van dezelfde plant, en dit voor inteelt zorgt. Hierdoor zijn ze niet meer levensvatbaar. Indien dit het geval is, moet de plantentuin contact leggen met andere plantentuinen in binnen-en buitenland. Het is al meerdere keren gebeurd dat medewerkers van de plantentuin met kiemplantjes op de trein of auto in zakjes met water onderweg zijn, aldus Chantal. De zaden van waterplanten moeten altijd worden vochtig gehouden, anders sterven ze. Met een of twee zaden hebben we voor de vijver in de Victoriaserre voldoende, de rest wordt uitgewisseld met andere plantentuinen.

Na de geschikte zaden te hebben gevonden, kweken we die in een kweekserre op in een klein aquarium, in een kiempotje met een beetje grond en veel water, dat constant 30 graden moet zijn. Als kiemplant zijn ze heel erg kwetsbaar. Ze kunnen bijvoorbeeld worden opgegeten door slakjes. Als medewerker moet je dus deze plant voorbij een bepaald kritisch stadium krijgen.

Nadien verplaatsen we de beginnende waterlelie naar de vijver. We kijken naar welke plant hier het beste zal groeien, en wanneer er zich ook ronde bladeren beginnen te vormen aan de plant, planten we deze uit in de grote vijver in een grote betonnen ring met een diameter van ongeveer één meter. De vijver moet hierbij een constante temperatuur hebben van minstens 27 graden. In april komt de reuzenwaterlelie tot bloei. Omdat de Victoria soorten het mooiste zijn voor het publiek, zal men altijd proberen zeker een Victoria in de tuin te krijgen. Ook de 'Longwood Hybride', een gekruiste soort tussen de amazonica en cruziana, groeit soms in de vijver. Een voordeel bij deze hybride is dat ze iets sterker is, makkelijker kiemt en beter groeit. Elk jaar is het dus afwachten!

De unieke bloem van de waterlelies bloeit slechts twee nachten en verandert van kleur!

Wie wil genieten van de prachtig bloeiende bloem van de reuzenwaterlelie, heeft maar een beperkte tijdspanne om die te bekijken: de bloem bloeit slechts twee nachten! Bovendien moet je ’s nachts of vroeg in de ochtend naar de plant gaan kijken, aangezien de bloem zich enkel dan opent. De eerste nacht opent de bloem zich, helder wit en geurig. Dit trekt nachtbestuivers zoals kevers aan. Tegen de ochtend sluit de bloem zich. De volgende nacht opent de bloem zich opnieuw, inmiddels roodachtig van kleur geworden. Nu trekt ze geen nieuwe kevers meer aan. Op de tweede ochtend zal de roodachtige bloem zich opnieuw sluiten en zinkt ze onder water. De vrucht, met daarin de zaden, ontwikkelt zich onder water verder. De zaden worden dan zo gerijpt en afgelegd aan de voet van de plant, op de bodem van de vijver. Tegen september worden de bladen van de plant weer kleiner, en in het najaar, tegen oktober en november, met het verdwijnen van het licht verdwijnen ook de planten. In het najaar wordt de vijver leeggehaald en schoongemaakt, en de zaden worden geoogst. Dit is makkelijk uit te voeren doordat de zaden ook binnen de betonnen diameter zijn ontwikkeld. Hierna kan het hele proces opnieuw beginnen! Een intensief, lang, maar lonend werk om ervoor te zorgen dat bezoekers de reuzenwaterlelies elk jaar kunnen komen bewonderen.