Deelcollectie Etnografische Verzamelingen

Blikvanger is het duizend jaar oude Ganeshabeeld uit de Hindoe-Javaanse oudheid. Het maakt deel uit van het kabinet ‘Javanica’ waarmee de etnische collectie van start ging, toen nog binnen de oudheidkundige collectie. Op het einde van de 19de eeuw vond een bijzonder zeldzame verzameling precolumbiaanse vondsten uit Guatemala zijn weg naar de collectie, dankzij Adolf De Ceuleneer. Bioloog en etnograaf Camille de Bruyne breidde de etnische collectie in 1905 nog uit, met onder meer ‘dubbels’ uit het Berlijnse Museum für Völkerkunde, die hij voor zijn eigen colleges aankocht.

Een progressieve verzamelpolitiek

Onder impuls van Frans Olbrechts, een van de founding fathers van de wetenschappelijke studie etnografie en niet-westerse kunst, verdubbelde de didactische collectie tot zo’n vierduizend voorwerpen. Olbrechts plaatste etnische kunst op dezelfde hoogte als westerse kunst. Hij bepleitte bovendien dat niet alleen rituele- en kunstobjecten, maar ook alledaagse gebruiksvoorwerpen de moeite waard waren om te collectioneren. Via Olbrechts progressieve verzamelpolitiek reflecteerde de collectie niet alleen meer en meer het dagelijks leven van diverse volkeren, maar vertoonde  ze ook meer genderevenwicht – voorwerpen voor dagelijks gebruik werden meestal door vrouwen gemaakt. De hoogleraar breidde de etnografische deelcollectie nog gevoelig uit met aanwinsten uit zijn Ivoorkustexpeditie (1938-1939). Het ging om enkele honderden bijzonder goed gedocumenteerde kunstvoorwerpen (beelden, maskers, gebruiksvoorwerpen) van de Dan en de Senufo, twee landbouwvolkeren.

Met de uitdoving van de opleiding etnische kunst in 2004 verloor de collectie zijn directe onderwijsfunctie. Zijn wetenschapshistorische, esthetische en museale waarde wordt vandaag des te meer erkend. En de collectie wordt nu actief betrokken bij onderzoek en educatie van andere opleidingen binnen en buiten de UGent. De kenner treft er ook een aantal zeer zeldzame stukken. Drie verzamelgebieden maken sinds de verwerving van de collectie van Camille De Bruyne de kern van de collectie uit: Oceanië, sub-Sahara Afrika en Midden-Amerika, in het bijzonder de landen Guatemala, Mexico en Columbia en de culturen Maya, Azteken en Quimbaya.

Te zien in het GUM

Collectieverantwoordelijke dr. Pauline van der Zee geeft sinds 2009 een nieuwe dynamiek aan de collectie, waarbij ze onderzoeksprojecten initieert en de collectie aan het publiek toont. In dat kader verhuisden recentelijk enkele toppers uit de collectie onder haar impuls naar de vaste opstelling van het nieuwe GUM. Het gaat onder meer over een prachtige boomvarensculptuur uit Vanuatu (Oceanië), een uniek tweelingenbeeld uit Ivoorkust, en een bijzondere reeks Mayabekers waarvan de vindplaats gekend is: Finca Chich’en  in de omgeving van Coban in Guatemala.

Herkomstgeschiedenis

Het GUM ontwikkelt binnen zijn collectiebeleid een visie op thematieken die betrekking hebben op de herkomst van de objecten uit zijn collecties. Meer bepaald gaat het hier om collectiestukken die mogelijk op een onrechtmatige manier verworven werden of waar onduidelijkheid over de herkomst bestaat.

De ontwikkeling van deze visie sluit aan bij de waarden van de Universiteit Gent: engagement, openheid en pluralisme. Het Gents Universiteitsmuseum neemt een actieve rol op in de overlegorganen die binnen de sector in het leven geroepen zijn rond deze thema’s, zoals de Werkgroep Restitutie die, naar voorbeeld van de onderzoeksgroepen in onze buurlanden, Belgische richtlijnen voorbereidt. Deze werkgroep bestaat uit experten uit de erfgoed- en academische sector, die ten individuele titel, zich willen verenigen om een zinvolle bijdrage te leveren aan het debat. De werkgroep ontstond in de schoot van Etnocoll, een platform van experts met ervaring i.v.m. etnografische collecties.

Het contact met de herkomstgemeenschappen van etnografische collecties, maakt al een hele tijd deel uit van de werking van de universitaire collecties. De aandacht die deze thematiek nu krijgt vanuit nationaal en internationaal oogpunt, kan hierbij een katalysator zijn om nog sneller tot een overkoepelend beleid te komen binnen de sector.

Foto's: Geert Roels